Кыргызстанда долларды тышка чыгарууга тыюу салуу — азырынча өз жыйынтыгын берүүдө. Улуттук банк кабарлагандай, өткөн суткада банк аралык соодада америка валютасына болгон суроо-талап 90% төмөндөгөн.
Эксперттер бул чара биринчи кезекте орусиялык валюта диллерлерине тоскоол болорун боолгошууда. Буга чейин алар Кыргызстанда жапырт түрдө рублди долларга алмаштырышып, сумка жана чемодандар менен тышка чыгарып кетип турушкан.
Кыргызстан бийлиги ички валюта рыногунда доллардын тартыштыгын ооздуктоого кайрадан аракет жасоодо. Эгер былтыр марттан бери коммерциялык банктарга жана акча алмаштыруу бюролоруна америка валютасын тышка чыгарууга тыюу салынса, эми чектөө жеке диллерлерге да тиешелүү болуп калды. Мындан ары чет өлкөлүктөр өзү менен кошо Кыргызстандан 5 миң долларга чейин, өлкө жарандары 10 миң долларга чейин тышка акча алып кете алышат.
«10 ай мурун, валюта кризиси башталганда эле ушундай кылуу керек эле», — деп эсептейт экономист Арсланбек Кененбаев.
Анын пикиринде, Кыргызстанда накталай доллардын жетишсиздиги эң биринчи кезекте орусиялык факторго байланыштуу. Бир нече айдан бери өлкөгө жапырт түрдө рубль которулуп, тышка болсо доллар чыгарылып кетип жаткан. Эң эле кызыгы — легалдуу жана чоң көлөмдө. Кыргызстан өзү чыгым тартуу менен орусиялык диллерлер үчүн офшордук-валюталык зонага айланып калган. Эксперттин пикиринде, чектөөлөрдүн кириши менен эми ири суммадагы акчаны аткезчилик жол менен гана алып чыгууга мүмкүн.
«Миллион, эки, беш миллионду аткезчилик менен алып чыга тургандар аз болсо керек — бул коркунучтуу, себеби эки чек ара бар. А буга чейин учактын бизнес-классында доллар салынган сумкасын кучактап бараткан кишини өзүм да көргөм», — дейт экономист.
Министрлер кабинетинин валюта базарында маселени чечүүгө көрүп жаткан аракетин депутат Дастан Бекешов да кубаттайт. Бирок чектөөнү америка долларына эмес, орус рублине киргизүү керек болчу деп эсептейт.
«Долларды ким чыгарып кетип жатат? Бул жакка ири көлөмдө рубль алып кирип жаткандар долларды чыгарып кетүүдө. Бул Орусия Федерациясынын бизнесмендери. Ошондуктан мен долларды чыгарууга чектөө киргизүүнүн ордуна рублди кабыл алууга чектөө киргизүүнү сунуштайм», — дейт ал.
Депутат долларды тышка чыгарууга чектөө киргизүү чет өлкөгө дарыланууга же окууга бараткандарга кыйынчылык жаратышы мүмкүн деп тынчсызданууда. Бирок чет өлкөлүктөр мындай кооптонуу негизсиз деп эсептешет.
«Менимче, легалдуу түрдө акча тапкан киши аны банк аркылуу алат, же банкка салат жана банк аркылуу аны алып чыгып кетет. Башкача айтканда, мен АКШга акча жөнөтө алам, бирок физикалык түрдө өзүм менен кошо купюраны алып чыгып кете албайм», — дейт Compass College мекемесинин башчысы Эндрю Вахтель.
Эми өлкөдөн канча доллар чыгарылып кетип жатканын чек арачылар көзөмөлгө алат. Алардан өлкөнүн валюталык балансы көз каранды. Эгер алар валюта аткезчилерин ооздуктай алышса, чектөө эффективдүү болот деп белгилешет эксперттер.
